انجمن پزشکان عمومی ایران پایگاه رسمی انجمن پزشکان عمومی ایران
Related Articles
دکتر علی‌اصغر هنرمند
چند روزی است که در خبرها از راه‌اندازی سامانه خوداظهاری ثبت فشار خون صحبت می‌شود و آدرس این سامانه در سایت‌های و شبکه‌های اجتماعی به‌اشتراک گذاشته شده است.
شکی نیست که راه‌اندازی چنین سامانه‌ای، قدمی مثبت در جهت کمک به افزایش سلامت جامعه به‌حساب می‌آید. اما در عین‌حال نقد‌های قابل‌‌توجهی نیز به سامانه فعلی وارد است. اشکالاتی که می‌تواند تاثیر آن را تا حد قابل توجهی کاهش دهد. در ادامه به برخی از این اشکالات می‌پردازیم.
دریافت اطلاعات هویتی و نقض حریم خصوصی
در این سامانه نخستین چیزی که از کاربر خواسته می‌شود، وارد کردن مشخصات هویتی است، شامل کد ملی و تاریخ دقیق تولد. به‌طور کلی دریافت چنین اطلاعاتی از کاربر اینترنت و برای این چنین سامانه‌ای عرف نیست؛ چرا که مزیت بزرگ فضای مجازی در حوزه ارزیابی‌های سلامت در این است که به کاربر اجازه می‌دهد بدون اظهار هویت، سلامت خود را مورد سنجش قرار دهد.
اگر در سایت‌های انگلیسی‌زبان جستجو کنید، با سایت‌های متعددی مواجه می‌شوید که امکان محاسبه ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی یا فشار خون را در اختیار کاربران قرار می‌دهند؛ اما هیچ از آن‌ها اطلاعات هویتی کاربران را جویا نمی‌شوند و اجازه می‌دهند شخص بدون دغدغه به پرسش‌ها پاسخ دهد. در حالی که سامانه راه‌اندازی شده به سازمان ثبت احوال نیز متصل است و پس از زدن کد ملی و تاریخ تولد، اطلاعات هویتی فرد شامل نام و نام خانوادگی را نیز نمایش می‌دهد و در ادامه شماره تلفن همراه وی را نیز جویا می‌شود و در نهایت به ذخیره‌سازی این اطلاعات نیز اقدام می‌کند.
احتمالا یک توجیه طراحان این است که این سامانه به پرونده الکترونیک سلامت کاربران و به سامانه «سیب» متصل است؛ اما این هم توجیه خوبی نخواهد بود و اشکالات جدیدی نیز به سامانه وارد می‌کند. چرا که اولا می‌شد این امکان را هم در سامانه در نظر گرفت که کاربر با اختیار خود هویتش را اعلام کند یا نکند. ضمن این‌که ثبت این اطلاعات در پرونده الکترونیک سلامت تنها باعث مخدوش شدن اطلاعات پرونده می‌شود، چرا که نمی‌توان از صحت اطلاعات ورودی توسط خود بیمار اطمینان داشت. برای مثال ممکن است بسیاری افراد فشار خون سیستولیک‌شان را به جای ۱۲۰ میلی‌متر جیوه، ۱۲ میلی‌متر ثبت کنند یا در اندازه‌گیری با دستگاه‌فشارسنج دچار اشتباه شوند.
اشکال مهم دیگر این است که در سایت هیچ‌گونه Privacy Policy درج نشده است. این اطلاعات توسط چه کسی جمع‌آوری می‌شود؟ از آن‌ها چه استفاده‌ای خواهد شد؟ از کاربر هیچ اجازه‌ای پرسیده نمی‌شود و حتی یک صفحه ساده جهت توضیح در این مورد وجود ندارد. ممکن است این اطلاعات برای تحقیقات علمی مورد استفاده قرار بگیرد که از این نظر نیز به اطلاع‌رسانی و کسب اجازه نیاز است.
اشکالات طراحی و کاربردپذیری
سامانه طراحی‌شده با وجود سادگی دارای برخی اشکالات قابل توجه است. برای مثال اگر در صفحه ابتدایی کد ملی وارد شود اما تاریخ تولد به صورت دقیق وارد نشود، کاربر با پیام خطایی مواجه می‌شود که می‌گوید «تاریخ تولد نامعتبر» است و باعث گیج شدن وی می‌شود؛ در حالی که منظور این است که «تاریخ تولد وارد شده با تاریخ تولد شما در سازمان ثبت احوال تطابق ندارد»! و مثلا روز یا ماه اشتباه ثبت شده (چرا که این سامانه، تاریخ تولد را با سامانه ثبت احوال کنترل می‌کند). یا در صفحه تکمیل پرسشنامه از کاربر می‌خواهد که فشار خون سیستولیک و دیاستولیک خود را وارد کند؛ در حالی که از یک فرد عادی انتظار نمی‌رود با این اصطلاحات آشنا باشد و قاعدتا باید برای ان سازوکاری اندیشیده می‌شد.
البته در صفحه اول سامانه یک «راهنمای تکمیل پرسشنامه» درج شده (که همین راهنما نیز در ابتدای راه اندازی سامانه وجود نداشت و بعدا اضافه شد) اما دو قانون مهم کاربردپذیری را فراموش نکنیم: ۱- هیچ کس راهنما‌ها را مطالعه نمی‌کند و ۲- اگر نیاز به ارایه راهنمایی باشد، باید به خلاصه‌ترین شکل ممکن و در «جای مورد نیاز» ارایه شود. راهنمای محاسبه فشار خون در صفحه دریافت کد ملی درج شده! در حالی که فرم پرسشنامه در جای دیگر قرار دارد و کاربر هنگامی که با پرسش‌های مرتبط مواجه می‌شود، به راهنما دسترسی ندارد. می‌شد خیلی ساده یک راهنمای کوچک کنار همان فیلد‌های مربوط به فشار خون قرار داد که با کلیک روی آن توضیحات تکمیلی نمایش داده می‌شود.
ارایه نتایج در فرمت نامناسب و به‌گونه‌‌ای غیرموثر 
در تصویر بالا نتیجه پرکردن پرسشنامه برای یک شخص را ملاحظه می‌کنید. بخش «طبقه‌بندی» قاعدتا برای شخص عادی مفهوم چندانی ندارد.
می‌ماند بخش «اقدامات» که به‌صورت یک پاراگراف متن «درهم» ارایه شده و در دنیای وب به اصطلاح به آن «دیوار کلمات» می‌گویند. چرا که نامناسب‌ترین روش ارایه اطلاعات به‌شمار می‌آید.
کار سختی نبود که همین اطلاعات در جداولی رنگی با ذکر اهمیت به صورتی زیبا و قابل فهم به کاربر ارایه می‌شدند. ضمن این‌که اگر دقت کنید، متوجه اشکالات نگارشی هم در توصیه‌های ارایه شده خواهید شد.
علاوه بر فرمت نامناسب، خود اطلاعات ارایه شده نیز هیچ انگیزه‌ای به کاربر در جهت تغییر در سبک زندگی و رفتارش نمی‌دهند. این سامانه می‌توانست با ارایه نتایج با روشی علمی و روانشناسانه، فرد را به تغییر سبک زندگی‌اش تشویق کند.
برای مثال به‌جای گفتن این جمله خشک، طولانی و امری: «حداقل ۵ روز در هفته روزی نیم ساعت فعالیت بدنی با شدت متوسط مانند پیاده‌روی تند و فعالیت‌هایی که حداقل ۱۰ دقیقه طول بکشد و سبب افزایش تنفس و عرق کردن شود، انجام دهید»، یک آیکون زیبا از ورزش به کاربر نمایش دهد و در کنارش بنویسد «آیا می‌دانید که تحقیقات نشان داده پیاده‌روی سریع به مدت ۱۰ دقیقه در روز و برای حداقل ۵ روز در هفته سبب کاهش قابل توجه فشار خون و افزایش طول عمر می‌شود؟ توصیه می‌کنیم روزانه چند دقیقه را به انجام فعالیت‌هایی اختصاص دهید که سبب افزایش تنفس و عرق کردن بشوند.» این همان جملاتی است که در سامانه نوشته شده، با این تفاوت که کمی ویرایش شده و خواناتر شده و به جای «دستور دادن» به کاربر «توصیه» کرده‌ایم و احتمالا تاثیر بیشتری دارد.
عدم امکان دسترسی به نتایج
همان‌طور که در هشدار تصویر بالا ملاحظه می‌کنید، اطلاعات برای هر کد ملی فقط برای یک بار قابل ثبت شدن هستند. حال دو نکته پیش می‌آید:
۱- آیا این یک سامانه موقت است؟ و مثلا قرار نیست کاربر بتواند یک سال دیگر اطلاعات جدید خود را در آن وارد کند و نتایج جدیدی دریافت کند؟
۲- در صورتی که کاربر چند روز بعد برای دیدن توصیه‌ها مجددا کد ملی‌اش را وارد کند، با این پیام مواجه می‌شود که «اطلاعات شما قبلا ثبت شده» و دیگر صفحه نتایج به وی نشان داده نمی‌شود! حداقل می‌شد این امکان را فراهم کرد که کاربر در آینده هم به گزارش ارایه‌شده‌اش دسترسی داشته باشد؛ یا حداقل می‌شد این امکان را در صفحه نتایج قرار داد که کاربر گزارش ایجاد شده را برای خودش ایمیل یا پیامک کند.
ضرورت استفاده از کلمه «ملی»!؟
سامانه ارایه‌شده در واقع یک ماشین‌حساب (Calculator) آنلاین آن هم از نوع ساده است. وجود این‌دست ابزار‌های آنلاین قطعا خوب و کمک‌کننده است اما شاید استفاده از عناوین «ملی» برای یک ماشین‌حساب آنلاین کار مناسبی نباشد. چرا که صدها نمونه از این محاسبه‌گرها با پیچیدگی‌های بسیار بیشتر در سایت‌های مختلف در دسترس است و کسی آن‌ها را یک پروژه خاص یا ملی به‌حساب نمی‌آورد.
امید است که در نسخه‌‌های بعدی شاهد به‌روز‌رسانی‌های بهتر، بهینه‌سازی‌های بیشتر و نگاهی باز‌تر باشیم.
